علائمی که نشان می‌دهد به خودتان آسیب می‌زنید

فرارو- در دنیایی که هر روز ما را به «بهتر شدن» و «موفق‌تر بودن» فرا می‌خواند، مرز میان رشد سالم و وسواس سمی برای کمال به‌سادگی محو می‌شود.

به گزارش فرارو به نقل از اینک،  کارشناسان هشدار می‌دهند دنیای خودیاری و خودبهبودی، چهره‌ای تاریک نیز دارد. اگر این نشانه‌ها را در مسیر رشد فردی خود می‌بینید، ممکن است جست‌وجوی شما برای «بهتر شدن» در واقع به مسیری سمی تبدیل شده باشد.

امیلی گادارد، روزنامه‌نگار بریتانیایی، در یادداشتی در روزنامه گاردین نوشت: «در میانه دهه بیست زندگی‌ام، وارد یکی از سمی‌ترین روابط زندگی‌ام شدم.» اما این رابطه سمی نه با یک شریک عاطفی خشن بود، نه با رئیس زورگو. بلکه با خودبهبودی بود. او توضیح می‌دهد که در طول بیش از پانزده سال، صدها کتاب، دوره آموزشی و محصولات مختلف خرید تا زندگی‌اش را بهینه کند.

هدف او، ظاهراً، کاملاً منطقی و حتی قابل تحسین به نظر می‌رسید. کدام‌یک از ما تا به حال در جست‌وجوی آن نکته جادویی نبوده‌ایم که قرار است ما را به نسخه‌ای سالم‌تر، شادتر و کارآمدتر از خودمان تبدیل کند؟ اما در نهایت، گادارد دریافت که این سیل مداوم توصیه‌ها، که اغلب فقط تا حدی موفق بودند، به جای اینکه او را توانمند کنند، باعث شدند باور کند اگر نتیجه‌ای نمی‌گیرد، تقصیر خودش است.

او در پایان می‌نویسد: «در نهایت مجبور شدم از خودیاری دست بکشم تا بتوانم یاد بگیرم واقعاً چه کسی هستم و خودم را همان‌گونه که هستم بپذیرم.»

شاید در نگاه اول این تجربه، فقط داستان شخصی یک نویسنده حساس به نظر برسد، اما کارشناسان می‌گویند پدیده «خودبهبودی سمی» بسیار شایع‌تر از آن است که تصور می‌کنیم. آنان نشانه‌هایی را برمی‌شمارند که باید مراقبشان باشیم و راهکارهایی ارائه می‌دهند تا در صورتی که احساس می‌کنیم وسواس ما نسبت به رشد فردی دیگر به سودمان نیست، مسیر سالم‌تری را در پیش بگیریم.

وقتی «بهتر شدن» باعث می‌شود حالمان بدتر شود

صنعت جهانی خودبهبود در سال گذشته بیش از ۴۵ میلیارد دلار ارزش داشت. عددی که نشان می‌دهد میل انسان‌ها به بهبود خود، تا چه اندازه وسوسه‌انگیز و گسترده است. این موضوع بی‌دلیل هم نیست؛ بخشی از این توصیه‌ها واقعاً می‌توانند مفید باشند. اگر یک برنامه‌ریزی جدید، یک رژیم صبحگاهی یا روشی تازه برای تصمیم‌گیری زندگی‌تان را بهبود می‌دهد، قطعاً ادامه‌اش دهید.

اما همان‌طور که رینا رافائل، روزنامه‌نگار حوزه سلامت و نویسنده کتاب انجیل تندرستی توضیح می‌دهد، پیام پنهان و خطرناک بسیاری از جنبش‌های خودبهبودی این است که «تو باید کنترل همه چیز را در دست داشته باشی». فقط کمی تلاش بیشتر، فقط یک ترفند دیگر، می‌تواند همه چیز را تغییر دهد. پیامی که در ظاهر الهام‌بخش است اما در واقعیت اغلب گمراه‌کننده.

واقعیت این است که بسیاری از مشکلات ما، ریشه‌ای اجتماعی و ساختاری دارند و حل آن‌ها تنها با تلاش فردی ممکن نیست. برخی مسائل نیز اساساً خارج از کنترل انسان‌اند. جاش گزِل، روان‌شناس بالینی، در نشریه سایکولوژی تودی هشدار می‌دهد که نگاه افراطی به تلاش فردی، گرچه ممکن است در ابتدا احساس قدرت ایجاد کند، اما در نهایت منجر به فرسودگی و احساس شرم می‌شود.

به گفته او، مداخلاتی که از سوی صنعت خودبهبودی ترویج می‌شود، می‌توانند به نوعی تردمیل بی‌پایان برای بهتر شدن تبدیل شود؛ مسیری که در ظاهر رشد است، اما در واقع راهی است برای اینکه همیشه احساس کنیم به اندازه کافی خوب نیستیم. گزِل اضافه می‌کند: «به‌سادگی می‌توان هر کاری را به راهی جدید برای سرزنش خود بدل کرد. شاید ساده‌تر بتوان گفت: خیلی آسان است که هر چیز را به بهانه‌ای دیگر برای احساس بد نسبت به خودمان تبدیل کنیم.»

وقتی توصیه‌های خودیاری باعث می‌شوند احساس کنیم همیشه در حال شکست خوردن هستیم، یا هر ناکامی را فقط نتیجه «بی‌کفایتی» خود بدانیم، آن‌وقت این خودبهبودی به پدیده‌ای سمی بدل شده است. و وقتی این وسواس ما را به رفتارهای افراطی، وسواس‌گونه یا حتی بی‌توجهی به روابط و اولویت‌های مهم زندگی سوق می‌دهد، باید زنگ خطر را جدی بگیریم.

وقتی خودبهبودی سمی به جسم هم آسیب می‌زند

خودبهبودی سمی فقط سلامت روان را تهدید نمی‌کند؛ گاهی حتی می‌تواند به بدن آسیب برساند. به‌ویژه زنان، که اغلب هدف اصلی تبلیغات مربوط به پودرها، مکمل‌ها، رژیم‌های سخت‌گیرانه و برنامه‌های تمرینی شدید هستند. در حالی‌که بسیاری از این محصولات نه‌تنها به سلامتی کمکی نمی‌کنند، بلکه آن را تضعیف نیز می‌کنند.

نیکول بندایان، متخصص تغذیه، در گفت‌وگو با وب‌سایت اِوری‌گرل هشدار می‌دهد: «اگر در زندگی روزمره با کوچک‌ترین استرس‌ها از پا درمی‌آیید یا احساس می‌کنید چیزهایی که قبلاً بی‌اهمیت بودند حالا شما را از کوره درمی‌برند، این نشانه بزرگی است.» او اضافه می‌کند: «در میان مراجعانم افزایش مشکلات هورمونی، از جمله سندروم پیش از قاعدگی، بی‌نظمی در چرخه‌ها، گاهی خیلی کوتاه، گاهی خیلی بلند یا حتی قطع کامل تخمک‌گذاری، را زیاد می‌بینم. اغلب این مشکلات ناشی از الگوی "بیش‌بهینه‌سازی" است.»

هشت نشانه که نشان می‌دهد خودبهبود شما سمی شده است

اگر برنامه خودبهبودی شما باعث بدخلقی، اضطراب یا حتی بیماری شده است، وقت بازنگری در آن رسیده. اما این نشانه‌ها همیشه آشکار نیستند. امی‌لینا لوماس، نویسنده حوزه سلامت،  هشت علامت ظریف اما مهم را معرفی می‌کند که می‌تواند زنگ هشدار باشد:

1. به‌جای حمایت از خود، خود را تنبیه می‌کنید

   لوماس می‌نویسد: «انضباط عالی است، بدون آن موفقیت ممکن نیست، اما تفاوت بزرگی میان انضباط و نفرت به خود وجود دارد.» اگر در مسیر رشد، مدام خود را سرزنش یا تحقیر می‌کنید، این رفتار سمی است. برنه براون، پژوهشگر موفق، نیز می‌گوید چنین رویکردی نه‌تنها بی‌فایده بلکه ضدتولید است.

2. استراحت را شکست می‌دانید

   یکی از روشن‌ترین نشانه‌های ورود به قلمرو خودبهبود سمی، احساس اضطراب هنگام استراحت است. اگر نتوانید بدون احساس گناه استراحت کنید، به احتمال زیاد بیش از حد درگیر چرخه بهینه‌سازی شده‌اید.

3. روابطتان آسیب دیده است

   لوماس پیشنهاد می‌کند آزمایش ساده‌ای انجام دهید: آیا کسانی که نزدیک‌ترین افراد زندگی‌تان هستند، از تغییرات شما سود برده‌اند یا آسیب دیده‌اند؟ پژوهش‌های طولانی‌مدت دانشگاه هاروارد نشان می‌دهد کیفیت روابط انسانی مهم‌ترین عامل شکوفایی و رضایت از زندگی است. اگر رشد فردی‌تان باعث تخریب روابط شده، احتمالاً در مسیر درستی نیستید.

4. بهره‌وری را با ارزش انسانی اشتباه گرفته‌اید

   به گفته لوماس: «افرادی که ارزش خود را با میزان موفقیت و بهره‌وری می‌سنجند، بیشتر در معرض اضطراب، فرسودگی شغلی و افسردگی قرار دارند و رضایت کلی زندگی‌شان پایین‌تر است.»

5. ذهنیت «همه یا هیچ» دارید

   رشد واقعی، نیازمند استمرار است، نه نمایش. اگر تمام تلاش‌های شما نمایشی، شدید یا افراطی‌اند، باید نگران باشید. مسیر رشد پایدار، به گام‌های کوچک و آرام وابسته است.

6. شادی را قربانی بهینه‌سازی کرده‌اید

   بازی، خودانگیختگی و شادی بخش‌های فرعی زندگی نیستند؛ آن‌ها سرچشمه معنا، خلاقیت و انرژی‌اند. خودبهبودی که لذت را از زندگی حذف می‌کند، در واقع ضدبهبود است.

7. توانایی جشن گرفتن موفقیت‌ها را از دست داده‌اید

   اگر بعد از هر دستاورد فوراً به دنبال هدف بعدی می‌روید. مثلاً می‌گویید «بیست کتاب خواندم، باید سی تا می‌خواندم!» یا «ارتقا گرفتم، حالا مرحله بعدی چیست؟» در واقع در چرخه بی‌پایان ناکامی گرفتار شده‌اید. در این حالت هر موفقیت فقط تیک دیگری روی فهرست بی‌پایان شماست، بی‌آنکه حس رضایتی به همراه داشته باشد.

8. معتاد شروع‌های تازه شده‌اید

   اگر مدام از یک برنامه رشد به برنامه دیگر می‌پرید، اما هیچ‌کدام را تا پایان ادامه نمی‌دهید، شاید وقت آن رسیده که از «تردمیل خودبهبود» پیاده شوید و به جای شروع‌های تازه، به تداوم فکر کنید.

اگر این نشانه‌ها را در خود می‌بینید، چه باید بکنید؟

نخستین گام، تأمل صادقانه درباره این است که آیا تلاش‌های شما واقعاً زندگی‌تان را بهتر کرده‌اند یا نه. گاهی نیز بد نیست از خود بپرسید چه چیزی شما را به این افراط کشانده است. در برخی موارد، گفت‌وگو با یک درمانگر می‌تواند کمک‌کننده باشد.

اسراء ناصر، نویسنده کتاب بهره‌وری سمی: بازپس‌گیری زمان و انرژی عاطفی در جهانی که همیشه بیشتر می‌خواهد، می‌گوید: «رفتارهای ناسالم بهره‌وری از احساسات نادیده‌گرفته‌شده نشئت می‌گیرد. ما مدام درباره چگونگی بهینه‌سازی برای بهره‌وری می‌شنویم، اما درباره چرایی این تمایل و احساسات پنهان پشت آن، آگاهی چندانی نداریم.»

آنچه درباره «بهره‌وری سمی» یا همان اعتیاد به کار صادق است، درباره «خودبهبودی سمی» نیز صدق می‌کند. هر دو ناشی از خلائی درونی‌اند. شاید این تلاش بی‌پایان برای بهتر شدن، راهی باشد برای کنترل اضطراب در جهانی نامطمئن. یا شاید از ترس قضاوت و طرد شدن دیگران ناشی شود. حتی ممکن است ابزاری برای فرار از احساسات ناخوشایندی باشد که نمی‌خواهیم با آن‌ها روبه‌رو شویم.

اگر بفهمید چرا در این چرخه گرفتار شده‌اید، بهتر می‌توانید از آن خارج شوید. تلاش برای رشد و پیشرفت، به‌خودی‌خود ارزشمند است. اما همان‌طور که گزِل یادآور می‌شود، نباید فراموش کنیم که در اعماق وجودمان، «ما همین حالا هم کافی هستیم.» وقتی خودبهبود را به ابزاری برای پر کردن خلأ درونی تبدیل کنیم، همان چیزی که قرار بود ما را نجات دهد، ممکن است سمی و ویرانگر شود.