ماجرای انقراض مردان به دلیل نابودی کروموزوم Y
کروموزوم Y کوچکترین کروموزوم انسان است و مسئول مرد بودن ماست، اما در حال از دست دادن ژنهایش! برخی دانشمندان هشدار انقراض مردان را دادهاند، ولی تحقیقات تازه نشان میدهد این فرآیند کند شده و تکامل میتواند مکانیسمهای جدیدی برای بقای جنسیت نر ایجاد کند. حقیقت چیست؟
فرارو- کروموزوم Y، که مسئول تعیین جنسیت نر در انسان و بسیاری از پستانداران است، از حدود ۱۶۶ میلیون سال پیش، زمانی که از یک جفت کروموزوم معمولی (اتوزوم) تکامل یافت، شروع به کوچک شدن کرد. در ابتدا، کروموزوم Y تقریباً اندازه کروموزوم X بود و بیش از ۱۴۰۰ ژن داشت، اما به دلیل عدم توانایی در recombine (تبادل ژنتیکی) با کروموزوم X، ژنهای آن به تدریج از بین رفتند.
به گزارش فرارو، امروز، کروموزوم Y انسان تنها حدود ۵۵ ژن فعال دارد، در حالی که X بیش از ۹۰۰ ژن حفظ کرده است. این فرآیند دژنراسیون (degeneration) باعث شده برخی محققان، مانند جنی گریوز (Jenny Graves)، پیشبینی کنند که اگر این روند ادامه یابد، کروموزوم Y ممکن است در چند میلیون سال آینده (برآوردهایی از ۴.۶ تا ۱۱ میلیون سال) کاملاً ناپدید شود و این میتواند به معنای پایان تولید طبیعی مردان باشد.
با این حال، تحقیقات جدیدتر این سناریوی فاجعهبار را رد یا تعدیل کردهاند. مطالعات مقایسهای روی کروموزوم Y انسان، شامپانزه و میمون رزوس (از سال ۲۰۱۰ به بعد) نشان میدهد که از حدود ۲۵ میلیون سال پیش، نرخ از دست رفتن ژنها تقریباً متوقف شده و تنها یک ژن در این دوره از دست رفته است. محققانی مانند جنیفر هیوز و دیوید پیج از موسسه وایتهد تأکید دارند که ژنهای باقیمانده روی Y تحت فشار انتخابی قوی (purifying selection) قرار دارند و پایدار ماندهاند. کاملسازی توالی کامل کروموزوم Y انسان در سال ۲۰۲۳ توسط کنسرسیوم Telomere-to-Telomere نیز این پایداری را تأیید کرد و نشان داد که ساختارهای تکراری (ampliconic) روی Y به حفظ ژنهای کلیدی کمک میکنند.
علاوه بر این، شواهد از طبیعت امیدبخش است. در برخی گونههای جوندگان، مانند موش خاردار آمامی (spiny rat) در ژاپن، کروموزوم Y کاملاً از بین رفته، اما گونه بدون مشکل ادامه حیات داده است. در این موارد، ژن تعیینکننده جنسیت نر (مانند SRY) به کروموزوم دیگری منتقل شده یا ژن جدیدی مانند SOX9 جایگزین آن شده است. این نشان میدهد که حتی اگر کروموزوم Y انسان ناپدید شود، تکامل میتواند مکانیسمهای جدیدی برای تعیین جنسیت ایجاد کند و انسانها (یا گونههای جانشین) منقرض نخواهند شد.
در نهایت، ایده "انقراض مردان" بیشتر یک فرضیه قدیمی و اغراقشده است که بر اساس نرخ اولیه دژنراسیون مطرح شد. تحقیقات اخیر (۲۰۲۳-۲۰۲۵) تأکید دارند که کروموزوم Y اکنون پایدار است و خطر فوری وجود ندارد. میلیونها سال زمان برای سازگاری تکاملی کافی است، و انسانها احتمالاً خیلی زودتر به دلایل دیگری مانند تغییرات آب و هوایی منقرض خواهند شد!
