وزارت خارجه حقابه ایران را از کابل میگیرد؟
با کاهش بارشها و بحران آب در ایران، مذاکرات تهران و کابل برای تأمین حقابه هیرمند و هریرود تشدید شده است. هشدارها درباره کمبود شدید آب شرب در مشهد بالا گرفته و برخی کارشناسان، پشت پرده بحران را به سدسازیهای هدفمند در افغانستان و دخالتهای خارجی مرتبط میدانند.
فرارو– با جدیتر شدن موضوع آب در کشور، تماسها و ملاقاتهای دیپلماتیک اعلامشده میان تهران و کابل نیز افزایش پیدا کرده است.
به گزارش فرارو، موضوع حقابه ایران از دو رودخانه هیرمند و هریرود با توجه با اهمیتی که در اکوسیستم ایران، خشکسالی و تامین آب شرب در شرق کشور دارند، همچنان در مرکز توجه است. مرور اخبار نشان میدهد که با توجه به جدیتر شدن موضوع آب در ایران و به صفر رسیدن بارشها، از ابتدای پاییز رایزنیهای طرف ایرانی با طالبان در افغانستان فشردهتر و بیشتر شده است. در حالی که اخبار این حوزه نیز چندان امیدوارکننده نیست. سال هاست که ایران و افغانستان بر سر سدسازیهای آن کشور و تضییع حقابه ایران از رودخانههای هیرمند و هریرود با یکدیگر اختلاف و درگیری سیاسی - حقوقی دارند. با توجه به سابقه طولانی این اختلافات و به رغم رایزنیهای مختلف در سالهای گذشته، موضوع حقابه ایران هنوز گشایشی ندیده است.
تماسهای فشرده تهران و کابل
سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه روز ۲۶ آبان با امیرخان متقی تماسی تلفنی داشت. اگر چه در اخبار رسمی جزئیات خاصی منتشر نمیشود اما در حال حاضر موضوع آب، در صدر اولویتهای رایزنی تهران و کابل است. مسائل قضایی، مرزی و مهاجران در اولویتهای بعدی قرار میگیرند. تماس روز ۲۶ آبان میان تهران و افغانستان، سومین تماس عراقچی با همتای خود در حکومت سرپرست کابل از ۱۶ مهر تا کنون بود. او بهمن ۱۴۰۳ هم به کابل سفر کرده بود.
موضوع از آن جهت اهمیت بیشتری پیدا میکند که کاظم غریبآبادی، معاون امور حقوقی و بینالمللی وزارت امور خارجه روز ۴ آبان به کابل سفر کرد و روز ۲۴ آبان هم ملاقاتی میان او و مولوی فضل محمد حقانی، سرپرست سفارت افغانستان در تهران انجام شد. او در توئیتر نوشت: «در این دیدار درخصوص پیگیری تفاهمات در جریان سفر اخیر به کابل و موضوع حقابه هیرمند گفت وگو شد. همچنین بر ضرورت رهاسازی آب سد سلما برای تامین بخشی از آب شرب شهر مشهد مقدس (که میزبان تعداد قابل توجهی از اتباع افغانستانی نیز می باشد) از طریق سد دوستی تاکید ویژه کردم.»
انحراف آب به جای رسیدن به ایران
در خصوص موضوع حقابه ایران، این موضوع مورد توجه قرار دارد که سیلاب هیرمند در افغانستان منحرف میشود اما به ایران نمیرسد. اخیراً فرشید عابدی روزنامه نگار سیستانی در روزنامه جمهوری اسلامی نوشت: «نورالدین عزیزی، وزیر صنعت و تجارت افغانستان که برای توافق پیرامون احداث مسیر دوم مرز میلک، افزایش مراودات مرزی و بهرهبرداری بیشتر از بندر چابهار به سیستان سفر کرده بود در مواجهه با مطالبه تأمین حقابه ایران از رودخانه هیرمند، خشکسالی افغانستان را عاملعدم پرداخت حقابه سیستان دانست و گفت خدای ناخواسته دشمنی و انگیزهای برای انحراف مسیر آب نداریم. آنچه جریان دارد، یک وضعیت طبیعی ناشی از خشکسالی شدید است! تناقض گویی وزیر طالبان نشان از شیادی طالبان در خصوص رویکرد سیاسی افغانستان دارد. علت اصلیعدم تأمین حقابه رودخانه هیرمند از جانب حکام افغانستان، انحراف آب این رودخانه به سمت شورهزار گودزره است اما وزیر طالبان در وهله نخست خشکسالی حاکم بر افغانستان را عاملعدم پرداخت حقابه ذکر کرده سپس به موضوع انحراف آب اشاره کرده و مدعی شده که حکومت خودگردان طالبان انگیزهای برای انحراف آب ندارد.»
تصاویر ماهواره ای از انحراف آب هیرمند به شوره زار گودزره افغانستان - همشهری / ۴ اردیبهشت ۱۴۰۳
در ادامه این گزارش آمده است: «بعضی سالها دو میلیارد و بعضی سالها مانند سال آبی گذشته تا چهار میلیارد متر مکعب آب به سمت شورهزار گودزره منحرف شده است. علیرغم ادعای وزیر صنعت و تجارت طالبان، همزمان با افتتاح بند کمال خان، وزارت آب و انرژی و شرکت انکشاف ملی افغانستان در دوره جمهوریت رسما اعلام کردند که بند مذکور برای احیای ۴۹ هزار هکتار از اراضی گودزره و اسکان ۴۹ هزار خانواده پشتون احداث و به بهرهبرداری رسیده است.» بر اساس گزارشها، آنچه گاهی به عنوان حقابه ایران مورد توجه قرار میگیرد، سرریز سیلاب هیرمند است نه حقابه.
هشدار آبی برای مشهد
در چنین شرایطی و پس از گستردگی خشکسالی در سیستان و بلوچستان، نگاه به هشدارهای آبی برای مشهد با حدود ۴ میلیون جمعیت نیز توجهها را به خود جلب میکند. موضوع آب شرب و کشاورزی در خراسان رضوی با محوریت مشهد و همچنین ترکمنستان، به هریرود، سد سلمای افغانستان و سد دوستی ایران و ترکمنستان مربوط میشود.
روز ۲۶ آبان این مصاحبه از نصرالله پژمانفر، نماینده مشهد در مجلس منتشر شد که گفت: «با توجه به چالش های آبی موجود در سد دوستی به عنوان اصلیترین تامین کننده آب شرب مشهد از معاون اول رییس جمهوری خواسته شده است تا هماهنگی لازم با کشور افغانستان صورت گیرد و حداقل ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب از سدهای بالادست هریرود در فصل یخبندان، به سمت سد دوستی رها شود.»
وضعیت سد کادره در شمال مشهد - خرداد ۱۴۰۴
او ادامه داد: «هم اکنون ذخیره سد دوستی که مهمترین سد تامین کننده آب شرب مشهد است فقط ٣٤ میلیون متر مکعب است و کمتر از سه درصد حجم آن آب دارد. این بارش ها بدترین وضعیت در دوره ۲۰ ساله بهره برداری از سد دوستی بوده است و پیشبینی می شود با شرایط کنونی در آذرماه سال جاری وضعیت آبی سد دوستی به مرحله غیر قابل برداشت برسد. با توجه به این که آب دیگر سدهای اطراف مشهد نیز هم اکنون در محدوده حجم مرده و غیر قابل برداشت قرار دارد لذا شهر مشهد با این شرایط با کمبود شدید آب شرب در ماه های پیش رو حتی در فصل زمستان مواجه خواهد بود.»
دستهای پشت پرده؟
با توجه به کارشکنی طولانی افغانستان در پرداخت حقابه ایران، نگاهها به این سمت نیز رفته است که کابل با برنامهریزی دست به این کار میزند. حامد یزدیان، دبیر کمیسیون انرژی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست مجلس در این باره گفته است: «تصور من این است که پشت پرده برنامه ریزیهای آب در افغانستان غربیها قرار دارند. یعنی مسیر توسعه که تعریف میشود و بحث حکمرانی آب به دست طالبان صورت نمیگیرد.»
آیتالله مصطفی محامی، نماینده ولیفقیه در سیستان و بلوچستان هم گفته است: «کمالخان، کجکی و دیگر سدهای افغانستان با برنامه و نقشه آمریکا و کارگزاری ترکیه ساخته شدند، با این هدف که جلوی ورود آب به ایران گرفته شود و حتی سیمان این پروژهها را خود ما فرستادیم و میتوان گفت نه طالبان میخواهد به ما آب بدهد و نه آمریکا این اجازه را میدهد. از سوی دیگر، عدهای نگاه ملایم و منعطفی نسبت به طالبان دارند و فکر میکنند جزو جبهه مقاومت است، در حالی که به نظر من این نگاه اشتباه و سادهلوحانه است و من در جلسات کشوری هم گفتم که این نگاه نادرست است و نباید بر اساس آن از موضع ضعف با طالبان برخورد کرد.»
